Inleiding

De steenmarter is een van de weinige dieren die in Nederland zowel geliefd als gevreesd wordt. Dit territoriale roofdier, dat vaak schade veroorzaakt aan gebouwen en auto’s, roept veel vragen op over de wet- en regelgeving rondom het dier. De steenmarter staat in Nederland weliswaar op de lijst van beschermde diersoorten, maar dat betekent niet dat er niets aan gedaan mag worden. In dit blog bespreken we alles wat u moet weten over de steenmarter, de wetgeving in Gelderland, en hoe u effectief kunt omgaan met de steenmarter als deze schade aanricht in gebouwen. Deze informatie is specifiek voor de provincie Gelderland, aangezien andere provincies andere regels (kunnen) hanteren.

Wat is een steenmarter?

De steenmarter (Martes foina) is een klein roofdier dat voornamelijk ’s nachts actief is en overdag slaapt. Het territorium van de steenmarter kan variëren van 15 tot maar liefst 600 hectare. De mannelijke steenmarter heeft vaak meerdere kleinere vrouwelijke territoria binnen zijn domein. In deze territoria heeft de steenmarter meerdere rust- en verblijfplaatsen, die variëren van 12 tot 20 verschillende plekken. De voorkeur gaat uit naar halfopen gebouwen, schuren of andere structuren in gebieden met voldoende natuur waar ze hun prooi kunnen vinden.

Het dieet van de steenmarter is gevarieerd en verandert afhankelijk van het seizoen. In de lente en zomer jagen ze voornamelijk op vogels, muizen, ratten, insecten en eieren. In de herfst verschuift hun dieet naar vruchten en zaden. De steenmarter is een opportunist en past zich snel aan de voedselbronnen in zijn omgeving aan.

Levenscyclus en gedrag

De steenmarter heeft een bijzondere voortplanting. De paring vindt plaats tussen juni en juli, gevolgd door een verlengde bevruchting. De bevruchte eicellen worden pas in januari of februari ingenesteld, wat resulteert in een draagtijd van ongeveer negen weken. De jongen worden aan het einde van maart of begin april geboren, met een nestgrootte variërend van één tot vier jongen. De jonge steenmarter wordt geslachtsrijp rond de leeftijd van twee tot drie jaar. Hoewel steenmarter in het wild slechts gemiddeld drie jaar oud worden, kunnen ze in gevangenschap tot 18 jaar oud worden.

Verspreiding van de steenmarter in Nederland

De steenmarter is een veelvoorkomende soort in Nederland en komt in steeds meer regio’s voor. Vroeger was het dier vooral in de meer landelijke gebieden te vinden, maar tegenwoordig komt het ook steeds vaker voor in stedelijke en duingebieden. Volgens de Verspreidingsatlas van de NDFF (Nederlands Database Fauna Flora) uit 2024 is de steenmarter in steeds meer delen van Nederland aanwezig.

Beschermde status van de steenmarter in Nederland

Op Europees niveau heeft de steenmarter geen beschermde status, maar in Nederland valt het dier onder nationale bescherming. Dit betekent dat het doden, verstoren of vangen van de steenmarter zonder een ontheffing verboden is. Provincies hebben de mogelijkheid om de steenmarter op een vrijstellingenlijst te plaatsen, die bepaalt onder welke omstandigheden bepaalde handelingen wel of niet mogen plaatsvinden. Het is belangrijk te begrijpen dat de steenmarter in Nederland weliswaar beschermd is, maar dit niet betekent dat het niet mogelijk is om maatregelen te nemen om overlast te voorkomen of schade te beperken.

De wet- en regelgeving in Gelderland

In de provincie Gelderland is de steenmarter momenteel niet opgenomen op de vrijstellingenlijst, wat betekent dat de steenmarter en zijn verblijfplaatsen volledig beschermd zijn. In Gelderland is het alleen mogelijk om de steenmarter te verjagen, vangen of doden als er een ontheffing is verleend door de Faunabeheereenheid Gelderland (FBE). Het verkrijgen van een ontheffing is een proces dat verschillende fasen kent, die hieronder in detail worden besproken.

Fase 1: Onderzoek en vastlegging

De eerste stap in het proces is het uitvoeren van gedegen onderzoek naar de situatie. In deze fase worden de volgende zaken onderzocht en vastgelegd:

• Het aanmelden van de schadelocatie in het Faunaschaderegistratiesysteem (SRS).
• Het documenteren van de schade die door de steenmarter is aangericht.
• Het bepalen of de steenmarter nog aanwezig is op de locatie.
• Het onderzoeken of er voldoende alternatieve verblijfplaatsen voor de steenmarter in de omgeving aanwezig zijn.
• Het aantonen of deze alternatieve verblijfplaatsen al minimaal drie maanden aanwezig zijn.

Als blijkt dat er onvoldoende alternatieve verblijfplaatsen zijn of dat deze niet lang genoeg aanwezig zijn, wordt er een faunavoorziening (fase 2) nodig.

Fase 2: Aanbrengen van een faunavoorziening

Indien in fase 1 blijkt dat er geen geschikte alternatieve verblijfplaatsen zijn, is het noodzakelijk om een faunavoorziening aan te brengen. Deze voorziening dient als vervangende leefruimte voor de steenmarter, zodat het dier elders kan verblijven zonder overlast te veroorzaken. De faunavoorziening moet drie maanden standhouden voordat er verder gegaan kan worden naar fase 3.

LET OP: In de huidige vergunning van de FaunaBeheerEenheid (2021-2027) is opgenomen dat het verplicht is om een faunavoorziening aan te brengen. Uit diverse onderzoeken blijkt dat de voorgeschreven faunavoorzieningen voor steenmarters vaker niet bewoond worden, dan wel bewoond.

Wij pleiten ervoor dat in een nieuwe ontheffing enkele aanpassingen worden gedaan die beter aansluiten bij de problematiek en het ecologisch potentieel van de steenmarter.

Fase 3: Ontheffing aanvraag/Goedkeuring

In fase 3 wordt de aanvraag voor een ontheffing ingediend bij de Faunabeheereenheid Gelderland. Deze aanvraag bevat gedetailleerde informatie over de situatie, inclusief het onderzoek uit fase 1 en het ontwerp van de wering in fase 4. Een deskundig persoon (ecoloog) beoordeelt de situatie en geeft goedkeuring voor de aanvraag. Pas wanneer deze goedkeuring is verleend, kan de ontheffing worden verleend en kan men overgaan tot de volgende stap.

In de huidige vergunning van de FaunaBeheerEenheid (2021-2027) staan een vijftal eisen beschreven aan een deskundig persoon:

• HBO/WO opleiding met als zwaartepunt (Nederlandse) ecologie OF
• Een ecoloog werkzaam voor een ecologisch adviesbureau OF
• MBO opleiding met als zwaartepunt Wet natuurbescherming, soortenherkenning en zorgvuldig handelen ten opzicht van die soorten OF
• Zich aantoonbaar actief inzet op het gebied van soortenbescherming en is aangesloten en werkzaam voor de daarvoor in Nederland bestaande organisaties (zoals Zoogdiervereniging, RAVON, Stichting Das en Boom, Vogelbescherming Nederland, Vlinderstichting, Natuurhistorisch Genootschap, KNNV, NJN, IVN, EIS Nederland, FLORON, SOVON, STONE, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, De Landschappen en Stichting Beheer Natuur en Landelijk gebied) OF
• Zich aantoonbaar actief inzet op het gebied van soortenmonitoring en/of soortenbescherming

Onze ervaring leert dat de meeste mensen die voldoen aan bovenstaande eisen weinig tot geen kennis en ervaring hebben met steenmarters. In de praktijk zijn het de plaagdierbeheersers die dagelijks tot wekelijks bezig zijn met steenmarter. Wij pleiten er dan ook voor dat er een protocol wordt opgesteld waarin een opleiding en certificering verplicht wordt voor de omgang met de steenmarter en dat bovenstaande eisen verder worden losgelaten.

Fase 4: Aanbrengen van wering

In fase 4 wordt de daadwerkelijk wering aangebracht. De wering zorgt ervoor dat de steenmarter geen toegang meer krijgt tot de verblijfplaats. Nadat de wering is geïnstalleerd, worden er foto’s genomen om dit te documenteren voor het dossier.

Omdat de steenmarter een opportunistische soort is, pleiten wij ervoor dat wering alléén wordt aangelegd door mensen met voldoende ervaring en die met de juiste materialen werken. In de praktijk zien we dat veel wering wordt aangelegd waarbij een steenmarter zich kan verwondden of waarbij hij zich alsnog toegang kan verschaffen tot zijn verblijfplaats.

Fase 5: Laatste toetsing door ecoloog

De laatste fase is optioneel, maar wordt sterk aangeraden. Een ecoloog zal de aangebrachte wering inspecteren en beoordelen of deze voldoende bescherming biedt tegen schade aan de steenmarter. Dit zorgt ervoor dat de opdrachtgever niet aansprakelijk kan worden gesteld voor schade die later optreedt als gevolg van de wering. Deze fase biedt een belangrijke extra bescherming voor zowel de steenmarter als voor de opdrachtgever.

Hoe lang geldt deze informatie?

De informatie in dit document is specifiek voor de situatie in Gelderland in 2024. De Faunabeheereenheid Gelderland heeft een ontheffing die geldig is tot en met 1 april 2027. Aangezien wetgeving kan veranderen, is het belangrijk om altijd na te gaan of de informatie nog up-to-date is, vooral gezien de mogelijkheid van nieuwe vrijstellingenbesluiten of andere juridische veranderingen.

Conclusie

De steenmarter is een fascinerend, maar soms problematisch dier in Nederland. Het naleven van de wet- en regelgeving is essentieel voor het behoud van deze soort, terwijl tegelijkertijd schade en overlast voorkomen wordt. In Gelderland geldt strikte wetgeving om de steenmarter te beschermen, maar met de juiste procedures en een ontheffing is het mogelijk om maatregelen te treffen zonder in strijd met de wet te handelen. Door zorgvuldig de fasen te doorlopen en de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen, kunnen zowel de belangen van de steenmarter als van de mensen die met dit dier te maken hebben, goed worden gewaarborgd.

Bij twijfel over de regelgeving of wanneer u te maken krijgt met overlast, is het raadzaam altijd contact op te nemen met de Faunabeheereenheid Gelderland of een deskundige ecoloog.

Heeft u vragen over de steenmarter of de regelgeving in Gelderland? Neem contact op met een specialist voor advies op maat.